پاسخگویی به سوالات

چرا پیامبر فرمود: «یک ساعت تفکر بهتر از هفتاد سال عبادت است.»؟

منظور از تفکر در این روایات، تفکرى است که بر معرفت انسان بیافزاید و موجب ارتقا و تعالى روحى و معنوى او گردد نه تفکر درباره امور بیهوده و بى‏ثمر. بله، تفکرى که معرفت را فزونى بخشد، اگر چه اندکى باشد ثمره‏اش بیش از 70 سال عبادت بدون تفکر است. زمینه‏هاى تفکر را بایستى از قرآن آموخت، مثلاً: تفکر در آفرینش، تفکر در معاد، تفکر در عظمت پروردگار، تفکر در آیات قرآن و... براى آگاهى بیشتر ر.ک: 1- تفکر،شهید دستغیب. 2- تفکر،محمد على گرامى. 3- چگونه درست فکر کنیم، مترجم اردوبارى. 4- تفکر از دیدگاه اسلام،عباس محمود عفاد، مترجم عطایى.

تفکر در چه اموری بهتر از هفتاد سال عبادت است؟
شایسته است انسان با دقت به ابعاد آفرینش توجه نموده و آثار قدرت حق را در آن مشاهده نماید و پیوسته به یادخدا باشد حال براى توضیح بیشتر به چند نکته اشاره مى‏شود:
الف) قرآن مجید مى‏فرماید: ان فى خلق السموات و الارض و اختلاف اللیل و النهار لایات لاولى الالباب الذین یذکرون اله قیاماً وقعوداً و على جنوبهم و یتفکرون فى خلق السموات و الارض ربنا ما خلقت هذا باطلا سبحانک فقنا عذاب النار... ؛ همانا درآفرینش آسمان‏ها و زمین و جایگزین گشتن شب به جاى روز و روز به جاى شب براى خردمندان نشانه‏هایى از قدرت پروردگار مشهور است. آن خردمندانى که خداى را در حال ایستاده و نشسته و بر پهلو یاد مى‏کنند و در خلقت آسمان‏ها و زمین مى‏اندیشند که اى خداى ما تو این‏ها را باطل وبرخلاف حکمت نیافریده‏اى. تویى منزه از هر باطل و خطایى پس ما را از عذاب آتش نگهدار باش»(آل عمران، آیه 191 - 190).مشاهده مى‏کنید که:
1- دعوت به مطالعه هستى و آفرینش شده است.
2- از آن قدرتى یاد کنید که چنین عظمتى را رقم زده است.
3- توجه به اینکه این همه عظمت بدون حکمت و هدف نبوده است.
4- حال که چنین است نجات خویش را از خداى سبحان تمنا کنید، البته آیات بسیار دیگرى نیز در قرآن مجیدآمده است که دعوت به مطالعه نشانه‏هاى قدرت پروردگار مى‏نماید.
ب) حضرت على(ع) مى‏فرماید: ولو فکّروا فى عظیم القدرة و جسیم النّعمة لو جعوا الى الطریق و خافوا عذاب الحریق و لکن القلوب علیلة و البصائر مدخوله ؛ اگر در عظمت قدرت الهى مى‏اندیشیدند و همچنین در فراوانى نعمت‏هاى حق تأمّل مى‏کردند به راهراست برگشته و از عذاب سوزان مى‏ترسیدند. ولى چه باید کرد که دل‏ها مریض و چشم‏ها معیوب گشته و از دیدن و درک کردن حقایق بازمانده‏اند!.
ملاحظه کنید که حضرت مى‏فرماید: اگر در عظمت قدرت پروردگار مى‏اندیشیدند به پیشگاهش سر خضوع فرود مى‏آورند، و از عذاب دوزخ بر حذر مى‏ماندند.
ج) در حدیثى است که خداى سبحان خطاب به حضرت موسى مى‏فرماید: اى موسى نعمت‏هاى مرا براى مردم بیان کنیدکه در آن صورت مردم محبّت مرا در دل‏هاى خود خواهند گرفت.
د) بابا طاهر عریان در رباعى دلنشین خود مى‏گوید:

ه) علامه طباطباى نیز مى‏فرماید: جهان آیت حق است، بنابر این انسان باید به جایى برسد که همان گونه که وقتى به آیینه نگاه مى‏کند محو در تصویر مى‏شود و نظرش به خود آئینه جلب نمى‏شود. وقتى هم که کوه و در و دشت و درخت وسبزه و گل‏ها را دید یا پرندگان رنگارنگ یا حیوانات متنوع و ... را مشاهده نمود از آن همه کمال و زیبایى محو در جمال حق شود و خصوصیات آن اشیاء نظر او را جلب نکند، بلکه جهان را آینه جمال حق ببیند. به هر حال تفاوت مردان خدا و افراد دیگر در همین است که آنها وقتى در آسمان سیر مى‏کنند، یا در زمین سیاحت مى‏کنند، یا در دریا شناورند، یا به زیر دریا مى‏روند، همه جا خدا را مى‏بینند و ذکر و شکر خدا بر زبانشان جارى است ولى دیگران با بى‏اعتنایى فقط به زیبایى و نظم طبیعت چشم دوخته و خدایى برایشان مطرح نیست. برخى وقتى کنار دریا مى‏روند فقط امواج چشم آنها را خیره مى‏سازد ولى گروهى از وراى امواج، اصل آن آب و ژرفاى دریا را مشاهده مى‏کنند. زهى خسارت که انسان از نعمت‏هاى خدا فقط لذت ببرد، ببوید و بنوشد و اشباع شود، اما هرگز به یاد منعم و آن کسى که لحظه به لحظه تدبیرآن همه نعمت و هستى را رقم زده نباشد.
جایگاه تفکر و تعقل در قرآن
1- قرآن کریم به اشکال مختلف جایگاه بلند متفکران و دانشمندان را تذکر داده است : (زمر / 9) (مجادله / 11) (زمر / 18).
2- انسان را به تفکر در آفرینش و تفکر در خودشان دعوت کرده است : (آل عمران / 191) (روم / 8).
3- در بسیاری از آیات , بدون این که صریحا مردم را به تفکر دعوت کند, استدلال عقلی می آورد; و بدون این که اعتبار تعبدی خود را لحاظ کند با منکران احتجاج می کند: (هود / 35) (انبیا
/ 22) (مؤمنون / 91).
4- در تشریع احکام الهی , در بسیاری از موارد فلسفه احکام را بیان می کند, تا مردم از روی بینش , از آن تبعیت کنند: (عنکبوت / 45) (بقره / 183) (مائده / 6) (مائده / 91) (طه / 14).
5- در ده ها آیه نشانه های خود را به غرض به تفکر واداشتن مردم بیان می کند. تعابیری چون : (لعلهم یتفکرون , لعلکم تتفکرون , افلا تتفکرون , لقوم یتفکرون ) و یا تعابیری چون : (افلا تعقلون , افلم تکونوا تعقلون , لعلکم تعقلون , ان کنتم تعقلون , لقوم یعقلون , افلا یعقلون ) که هر یک از آنها چندین بار تکرار شده است . مطالعه این آیات دو مطلب را به ما آموزش می دهد: اول : اسلام بر خلاف آنچه درباره مسیحیت گفته می شود انسان را به تفکر و تعقل دعوت می کند و ایمان را بر پایه آن می داند. دوم : موضوعاتی را که از دیدگاه قرآن شایسته تفکرند بیان می کند. شما می توانید با مطالعه آیات مذکور پی ببرید که قرآن تفکر در چه موضوعاتی را توصیه کرده است . این موضوعات را می توان از دیدگاه قرآن به دو بخش کلی تقسیم کرد به نام : 1) آیات انفسی (خودشناسی ) 2) آیات آفاقی . که عبارت است از: جهان شناسی , تاریخ شناسی و آگاهی از سنن و نظامات الهی در طبیعت تاریخ , فرجام شناسی , راهنماشناسی , راه شناسی و غایت همه این امور ((خداشناسی )) است.
روش تفکر: قرآن کریم روش تفکر صحیح را به طور کلاسیک به انسان آموزش نداده است زیرا انسان ها به فطرت خود قادر به تفکر هستند. منطقی ها تفکر انسان را دارای دو عنصر اساسی می دانند:
1- مواد تفکر: یعنی دانسته هایی که انسان از قبل آموخته است و می خواهد توسط آنها به مطالب جدیدی دست یابد.
2- شکل تفکر: یعنی چینش و نظمی که متفکر به آن دانسته های قبلی خود می دهد تا به طور صحیح به نتیجه برسد. مثلا انسان از قبل به دو قضیه علم دارد (بعضی از مصادیق الف ب است ) (همه مصادیق ب ج است ) او از کنار هم قرار دادن این دو قضیه به صورت قهری نتیجه خواهد گرفت که (بعضی از مصادیق الف ج است (ولی نتیجه نمی گیرد که (همه مصادیق ((الف )) و ((ج )) است ) در علم منطق , ارزش علمی انواع مواد تفکر و چینش های مختلف در شکل تفکر مطرح شده است.
تفکر و اندیشیدن همیشه مقدمه درست انجام دادن و انجام گرفتن بوده که در کارهاى اساسى و زیر بنایى خود اصلى محسوب مى‏شده است. ارزش تدبر و تفکر تا آن جاست که رسول خدا(ص) فرمود: فکره ساعه خیر من عباده سنه؛ اندیشیدن یک ساعت برتر است از عبادت یک سال.
تفکر در چیزهایى که قرآن به آن دعوت نموده مانند:
الف) تفکر و اندیشه انسان در خویش که چگونه خلق شده است و خلقت او از چه دقایق و ظرافتى و از چه قوت وضعفى بر خوردار است. قرآن مى فرماید: افلم یتفکروا فى انفسهم؛ آیا آنان در وجود خویش اندیشهنمى‏کنند؟
ب) تفکر در کرات فضا و آسمان‏ها و خلقت گردش فاصله آنها و... که مسلم اندیشیدن در این امور دانش و فرهنگ انسان را بالابرده و رشد مى دهد و این امر را خداوند از صفات انسان‏هاى مؤمن مى شمارد. الذین یذکرون الله قیاما و قعودا و على جنوبهم و یتفکرون فى خلق السماوات والارض ربنا ما خلقت هذا باطلا...؛ مؤمنینى که در حال ایستاده و نشسته خدا را یاد مى کنند و حتى در زمانى که به پهلو دراز کشیده اند تفکر در آفرینش آسمان‏ها و زمین مى‏نمایند و بعد اذعان مى دارند و مى گویند بارالها! تو اینها را هرگز بیهوده نیافریده‏اى...
ج) اندیشیدن در مورد گذشتگان (جوامع و افراد موفق و یا شکست خورده) خود درسى فراموش نشدنى و سازنده است. پرورگار به رسولش حکایت آنان را بیان مى‏کند و سپس امید ایجاد تفکر در شنوندگان ایجاد مى‏نماید:فاقصص القصص لعلهم یتفکرون؛ حکایت کن داستان و قضایاى گذشتگان را شاید به تفکر و اندیشه بنشینند نگاه کنید عاقبت دروغ‏گویان چگونه است؟
و در جاى دیگر مى‏گوید: فانظروا کیف کان عاقبه المکذبین و موارد بسیاردیگرى در قرآن آمده است که باید تفاسیر را در این زمینه مطالعه کرد.
و در بعضى از روایات آمده است: اذا قدمت الفکر فى جمیع افعالک حسنت عواقبک؛ هر کارى را که قبل از انجام آن تفکر کنى نتایج زیبایى در پى خواهد داشت بایدگفت که در مواردى تفکر و اندیشه نهى شده است. زیرا ممکن است مشکلات و فسادهایى را در پى داشته باشد. از آن جمله است تفکر در مورد شهوت: من کثر فکره فى اللذات غلبت علیه؛ کسى که زیاد در شهوات و لذات بیندیشد مغلوب هواها و هوس‏ها خواهد شد
و در جاى دیگر آمده است: «کسى که در معصیت و گناه تفکر کند به خودش واگذاشته مى‏شود و تأییدات الهى از اوگرفته خواهد شد».
و هم چنین نهى در تفکر ذات حضرت حق جل و على شده است. زیرا انسان مادى نمى تواند درذات نا متناهى و نا محدود خالقش فکر کند و فکر در آن راه ندارد و به اشتباه و سیه بختى خواهد افتاد.

 منبع: www.porseman.org